در دنیای برق صنعتی، تفاوت کلید حرارتی و بیمتال از مهمترین مباحثی است که هر تکنسین، نصاب یا مهندس برق باید بهخوبی آن را بداند. اگر تا به حال برای حفاظت از موتورهای الکتریکی با این دو تجهیز روبهرو شدهای، شاید برایت سؤال شده باشد که کدامیک بهتر است و در چه شرایطی باید از هرکدام استفاده کنی. در این مقاله از سایت مرکز میکرو قصد داریم به زبانی ساده و کاربردی، همهچیز را درباره تفاوتها، کاربردها و نکات انتخاب کلید حرارتی و بیمتال توضیح دهیم.
تفاوت کلید حرارتی و بیمتال در چیست؟
در ابتدا باید بدانیم که کلید حرارتی و بیمتال هر دو برای محافظت از موتورهای الکتریکی طراحی شدهاند، اما نوع حفاظت آنها متفاوت است.
کلید حرارتی وسیلهای است که علاوه بر محافظت در برابر اضافه بار، در برابر اتصال کوتاه هم واکنش نشان میدهد. در حالی که بیمتال فقط از موتور در برابر اضافه بار حرارتی محافظت میکند.
برای درک بهتر، فرض کن موتوری در خط تولیدت بیش از حد بار بکشد. در این حالت، بیمتال جریان بالا را تشخیص داده و با فرمانی که به کنتاکتور میدهد، مدار را قطع میکند. اما اگر اتصال کوتاه شدید رخ دهد، تنها کلید حرارتی است که میتواند مدار را فوراً قطع کند تا از سوختن سیمپیچ یا آسیب جدی جلوگیری شود
بنابراین، تفاوت کلید حرارتی و بیمتال در محدوده عملکردشان است:
- کلید حرارتی = محافظت در برابر اضافه بار + اتصال کوتاه
- بیمتال = محافظت در برابر اضافه بار
برای آشنایی عمیقتر با عملکرد داخلی کلیدها پیشنهاد میکنیم مقالهی مرتبط ما را هم بخوانی:
کلید حرارتی چیست و چگونه از موتورهای صنعتی محافظت میکند؟
تفاوت کلید حرارتی و بیمتال
| ویژگی | کلید حرارتی | بیمتال |
|---|---|---|
| نوع حفاظت | حفاظت در برابر اضافه بار و اتصال کوتاه | فقط حفاظت در برابر اضافه بار |
| نحوه عملکرد | ترکیبی از مکانیزم مغناطیسی و حرارتی | فقط حرارتی (انبساط بیمتال) |
| دقت قطع | بالا، سریع و قابل تنظیم | کندتر و کمتر دقیق |
| کاربرد | موتورهای صنعتی، تجهیزات حساس | مدارهای ساده، کنترل بارهای سبک |
| قابلیت تنظیم | دارد (جریان قطع قابل تنظیم است) | ندارد یا محدود است |
کاربرد کلید حرارتی و بیمتال
کاربرد این دو تجهیز در صنعت برق بسیار گسترده است. کلید حرارتی معمولاً در تابلوهای برق صنعتی برای راهاندازی و حفاظت موتورهای سهفاز، پمپها و سیستمهای تهویه استفاده میشود. این کلیدها قابلیت تنظیم جریان نامی موتور را دارند و در صورت افزایش جریان یا بروز اتصالی، مدار را به سرعت قطع میکنند.
از طرفی، بی متال به عنوان یک رله حفاظتی در مدار قدرت، درست در خروجی کنتاکتور قرار میگیرد و زمانی که موتور بیش از حد مجاز جریان میکشد، با فرمان قطع، مانع از آسیب تدریجی به سیمپیچها میشود. به بیان سادهتر:
- کلید حرارتی = نقش فیوز هوشمند
- بیمتال = نقش سنسور حرارتی ایمن
برای درک عمیقتر از نحوه عملکرد بیمتال، حتماً مقالهی نقش بیمتال در حفاظت الکتریکی: اصول و کاربردها را در سایت مرکز میکرو مطالعه کن. آن مقاله توضیح میدهد چگونه بیمتال با استفاده از خاصیت انبساط فلزات، اضافه بار را تشخیص میدهد و سیستم را ایمن میکند.
نکات مهم در زمان انتخاب کلید حرارتی و بیمتال
هنگام خرید یا انتخاب این تجهیزات، باید چند نکته کلیدی را در نظر بگیری تا سیستم حفاظتیت دقیق و ایمن عمل کند:
- تناسب جریان با موتور: جریان نامی روی کلید حرارتی و بیمتال باید با جریان نامی موتور هماهنگ باشد.
- تنظیم دقیق بیمتال: اگر بیمتال خیلی پایین تنظیم شود، ممکن است بیدلیل مدار را قطع کند؛ اگر خیلی بالا تنظیم شود، احتمال سوختن موتور زیاد میشود.
- درجه حرارت محیط: بیمتال به دما حساس است، پس حتماً در محیطی نصب شود که تهویه مناسبی داشته باشد.
- برند و کیفیت ساخت: استفاده از برندهای معتبر مثل اشنایدر، هیوندای یا LS عمر مدار را افزایش میدهد.
به یاد داشته باش که کلید حرارتی در ورودی مدار و بیمتال در خروجی کنتاکتور نصب میشود تا حداکثر ایمنی برقرار گردد.
محل قرارگیری کلید حرارتی در مدار قدرت
در مدار قدرت، کلید حرارتی معمولاً بعد از منبع تغذیه و پیش از کنتاکتور نصب میشود. دلیلش این است که بتواند در اولین نقطهی ممکن، جریان غیرمجاز را تشخیص دهد و مدار را از منبع جدا کند. در بسیاری از تابلوهای برق، کلید حرارتی جایگزین فیوزهای سنتی شده چون قابلیت تشخیص دقیقتری دارد و در صورت خطا، نیازی به تعویض فیوز نیست.
اگر به تابلو برق دقت کرده باشی، معمولاً ترتیب اجزا به این صورت است:
منبع تغذیه → کلید حرارتی → کنتاکتور → بیمتال → موتور
این چینش باعث میشود حفاظت همزمان از دو نوع خطا (اتصال کوتاه و اضافه بار) انجام شود. در نتیجه موتورهای صنعتی که سرمایهی اصلی کارخانه هستند، از آسیب جدی در امان میمانند
محل قرارگیری بیمتال در مدار قدرت
در مقابل، بیمتال بعد از خروجی کنتاکتور نصب میشود و در صورت افزایش جریان، مدار فرمان کنتاکتور را قطع میکند. به زبان سادهتر، بیمتال خودش مدار قدرت را مستقیماً قطع نمیکند، بلکه به کنتاکتور فرمان میدهد تا این کار را انجام دهد.
این ویژگی بیمتال باعث میشود تا موتور در برابر بارهای طولانیمدت یا بارهای لحظهای سنگین محافظت شود. برای مثال، اگر پمپ صنعتی مدت زیادی بدون بار کار کند یا پروانهاش گیر کند، بیمتال خیلی زود واکنش نشان میدهد و موتور را خاموش میکند.
یکی از مزایای نصب بیمتال این است که میتواند بعد از برطرف شدن خطا، بهصورت دستی یا خودکار ریست شود. در مقایسه با فیوزهای سنتی، بیمتالها دقیقتر، اقتصادیتر و هوشمندتر عمل میکنند.
سخن پایانی
همانطور که دیدی، تفاوت کلید حرارتی و بیمتال فقط در ظاهر یا قیمتشان نیست، بلکه در ماهیت عملکرد و نوع حفاظتی است که ارائه میدهند. کلید حرارتی از مدار در برابر اتصال کوتاه و اضافه بار سریع محافظت میکند، در حالی که بیمتال نگهبان آرام و مداومی است که مراقب افزایش تدریجی دمای موتور است.
برای داشتن سیستمی ایمن، بهتر است هر دو را در کنار هم به کار ببری تا هم از خطاهای ناگهانی و هم از اضافه بارهای طولانیمدت در امان باشی . در نهایت، اگر بخواهیم ساده بگوییم:
- کلید حرارتی مثل دربان ورودی مدار است که هر اتصالی را متوقف میکند.
- بیمتال مثل نگهبان داخلی موتور است که اجازه نمیدهد بار زیاد باعث آسیب شود.
نکته: استفادهی همزمان از هر دو، بهترین ترکیب حفاظتی برای تجهیزات صنعتی است
